حرم امام رضا (ع)

حرم امام رضا (ع) یا حرم رضوی که محل دفن علی بن موسی الرضا، امام هشتم شیعیان است یکی از ارزشمندترین زیارتگاه های مسلمانان محسوب می شود که سالانه زائران بسیاری را به سمت خود جذب می کند. این عبادتگاه در استان خراسان رضوی و در قلب شهر مشهد جای گرفته است که نزد شیعیان مکانی مقدس به شمار می رود. علاوه بر جنبه زیارتی که حرم امام رضا به مسافران هدیه می دهد، این مکان از نظر تاریخی نیز به طور ویژه ای اهمیت دارد. چراکه برخی از بخش های حرم امام رضا در سال ۶۱۰ هجری قمری (دهه ۱۲۳۰ م) ساخته شده اند و طی سال های طولانی دستخوش تغییرات بسیار شده و مورد بازسازی قرار گرفته اند تا زیارتگاه امروزی به وجود بیاید. در بسیاری از روایت های تاریخی آمده است که خود شخص تعالی امام رضا (ع) در سفر به مرو محل حرم رضوی را مشخص کرده است. امروزه حرم امام رضا جایگاه ویژه ای میان مسلمانان و حتی سایر افراد مذهبی در سراسر جهان داشته و زائران بسیاری برای عبادت و حاجت روایی به سمت این مکان معنوی روانه می شوند. در ادامه همه چیز درباره پیشینه ارزشمند حرم امام رضا (ع) را توضیح داده و بخش های مختلف این حرم را برای شما عزیزان شرح داده ایم.

حرم امام رضا (ع) کجاست و مسیرهای دسترسی به آن

آرامگاه امام هشتم شیعیان که یکی از باشکوه ترین جاهای زیارتی ایران به شمار می رود، در استان خراسان رضوی و مرکز شهر مشهد قرار دارد. این حرم زیبا در منطقه طوس جای داشته و پیکر بزرگوار امام رضا در آن آرمیده است. برای آنکه به زیارت در حرم امام رضا رفته و در بخش های مختلف این حرم به گشت و گذار بپردازید، ابتدا باید به شهر مشهد بروید. فاصله مشهد تا تهران 911 کیلومتر است که حدود 11 ساعت زمان برای رفتن به این شهر با خودروی شخصی نیاز است. همچنین شما می توانید از طریق راه هوایی و هواپیما برای رفتن به این شهر زیارتی اقدام کنید که حدود 1 ساعت و 30 دقیقه از شما زمان خواهد گرفت و خستگی کم تری را نسبت به راه زمینی شامل می شود. شایان ذکر است حرم امام رضا با یکی دیگر از جاذبه های مهم شهر مشهد یعنی آرامگاه فردوسی مسافت بسیار کمی داشته و شما می توانید پس از زیارت در این مکان مقدس سری هم به آرامگاه فردوسی مشهد زده و از زیبایی های آن بهره مند شوید.

آدرس حرم امام رضا (ع): ایران، خراسان رضوی، مشهد

تاریخچه حرم امام رضا (ع)

اگر بخواهیم از پیشینه دور و دراز حرم امام رضا سخن بگوییم قطعا در این مقاله نمی گند. چراکه زمان ساخت دقیق این عبادتگاه مشخص نیست و طی سلطنت های مختلف مورد تغییر و تحول بسیاری قرار گرفته است. طبق شواهد تاریخی به دست آمده برخی از ساختمان های این حرم به دوره حکومت صفوی مربوط بوده و برخی دیگر در دوره تیموری مورد بازسازی قرار گرفته اند. جالب است بدانید طی این بازسازی ها مساحت بارگاه امام رضا (ع)  از ۱۲ هزار مترمربع به مساحت فعلی در حدود یک میلیون متر مربع رسیده ‌است. امام رضا علیه السلام، ابتدا در قریه سناباد به خاک سپرده شد که این منطقه بعدها با شهر تاریخی نوغان توس ادغام شد و با گذشت سال های طولانی شهر مشهد امروزی شکل گرفت. شایان ذکر است حرم فعلی که محل آرامیدن امام رضا است در نخست به منظور دفن هارون الرشید در سال ۱۹۳ قمری بنا شد. از قرن دوم هجری بناهای اطراف ضریح ساخته شد و در دوره دیلمان تزئیین شد. پس از حمله مغول ها حرم امام رضا دچار آسیب هایی شد و برخی از قسمت های این مکان مقدس تخریب شد. سپس حرم امام رضا در سال 400 هجری قمری و در دوران حکومت محمود غزنوی به طور کامل بازسازی شد به طوریکه از نو ساخته شد. در زمان خوارزمشاهیان نیز توجه ویژه ای به زیارتگاه امام رضا شد. در این زمان کتیبه های زیبایی به حرم اضضافه شد و کاشی نوشته هایی که امروزه نیز می توانید در حرم مشاهده کنید در آن اعمال گردید. همینطور طی بازه های زمانی مختلف حرم امام رضا مورد مرمت قرار گرفت و هر حکومتی به زیبایی نقشی در تزئیین این بنا ایفا کرد تا بارگاه باشکوه امروزی ایجاد شده و یکی از محبوب ترین زیارتگاه های زائران پدیدار شد.

بازسازی حرم امام رضا

حرم امام رضا (ع) برای بارها در طول تاریخ مورد بازسازی قرار گرفته است و دائما بخش های آن دچار تغییر و تحول شده. این بارگاه مقدس پیش از آنکه آرامگاه امام رضا باشد تنها بنایی ساده به همراه یک قبه بود.  اما امروزه این مرقد مطهر یکی از بزرگ ترین و مشهور ترین زیارتگاه های ایران به شمار می رود. آرامگاه امام رضا در قرن چهارم به دستور به دستور سبکتکین، پادشاه غزنوی به طور کامل تخریب شد. اما مجددا به دست پسرش بازسازی شد و معماری به طوس فرستاده شد تا بنا از نو طراحی شود. امروزه این مکان مقدس یکی از محبوب ترین جاهای دیدنی مشهد است و با جلوه ای باشکوه در قلب شهر مشهد می درخشد.

چرا طوس به عنوان مدفن امام رضا انتخاب شد؟

برای بسیاری از مردم سوال است که طوس چگونه به عنوان مدفن امام رضا انتخاب شد. دراین باره باید بگوییم که در زمان های گذشته دعبل خزائی قصیده‌ تائیه‌ را سرود که برای ستایش اهل بیت بود. وی به طوس رفت تا این قصیده معروف را برای شخص امام رضا علیه السلام بخواند. در این دیدار امام رضا دو بیت جدید به این شعر زیبا اضافه کرد که بر وزن و قافیه شعر اصلی و با اشاره به شهرهای مقدس مشهد بود. این قصیده به شرح زیر می باشد:

و قبر بطوس یالها من مصیبة

الحت علی الاحشاء بالزفرات

الی الحشر حتی یبعث الله قائما

یفرج عنا الغم و الکربات

معماری حرم امام رضا (ع)

معنی این قصیده به شرح زیر می باشد:

« و قبری در طوس خواهد بود که بر آن مصیبت ‌ها وارد خواهد شد که همواره تا روز قیامت آتش حسرت در دل‌ها شعله‌ ور می‌ کند. تا روزی که خداوند قائمی را مبعوث کند که فرجی بر غم‎ ها و مصیبت ‎های ماست ».

پس از آنکه امام ابیات زیبای فوق را به قصیده دعبل خزائی افزود رو به وی کرد و فرمود آرامگاه مذکور قبر من است و برجا خواهد بود تا طوس محل رفت ‌وآمد شیعیان و زائران من شود.  سال ها بعد این وصیت نامه از امام که در قصیده دعبل خزائی آمده بود به حقیقت پیوست و پس از به رحمت رفتن امام، پیکر مطهر وی در روستای كوچكی به نام «سناباد» که در شهر توس قرار داشت به خاک سپرده شد.

صحن های حرم امام رضا (ع)

صحن به حیاط وسیعی گفته می شود که حرم امام رضا تعداد 9 صحن زیبا را در خود جای داده است. زمانیکه از در ورودی به حرم وارد می شوید می توانید این صحن ها را مقابل خود مشاهده کنید که هر یک از این صحن ها با نام متفاوتی شناخته می شوند. صحن های حرم امام رضا شامل صحن انقلاب، صحن آزادی، صحن جامع رضوی، صحن قدس، صحن غدیر، صحن کوثر،  صحن هدایت و صحن بعثت می شود که در ادامه هر یک را با مزیت ها و نوع معماری برای شما عزیزان توضیح داده ایم.

صحن انقلاب اسلامی (صحن کهنه یا صحن عتیق)

صحن انقلاب که با نام صحن عتیق نیز شناخته می شود از قدیمی ترین صحن های حرم امام رضا است و مساحتی بالغ بر ۶۷۴۰ متر مربع در ضلع شمالی بارگاه جای دارد. اگر امروزه برای زیارت به حرم انقلاب بروید زیبایی وصف ناپذیری را تماشا خواهید کرد. اما جالب است بدانید این جلال و شکوه یکجا به دست نیامده و صحن انقلاب طی سال های طولانی ساخته و تکمیل شده است. بخشی از این صحن در دوره تیموریان ساخته شد و نیمه دیگر صحن در دوره صفویان تقارن سازی شده و تکمیل شد. درواق در دوره حکومت تیموریان، وزیر سلطان حسین بایقرا از سلسله‌ی تیموریان دستور ساخت ایوان جنوبی به نام «ایوان طلا» را داد. وی همچنین چندین بنای دیگر نیز در ظلع غربی صحن انقلاب ساخت. پس از چندین سال شاه عباس صفوی سایر بخش هایی همچون ایوان های شمالی و شرقی را قرینه سازی کرد و بخش های مختلف صحن را گسترش داد. امیر علی ‌شیر نوایی، وزیر دانشمند تیموریان فردی بود که ساخت ایوان های صحن انقلاب را شروع کرد و تقارن سازی دو ایوان ساعت و نقاره خانه  را انجام داد. این فرد بزرگ در کنار ایوان شمالی آرمیده است. در صحن انقلاب ایوان های زیبایی وجود دارد که ایوان طلای نادری در جنوب، ایوان عباسی در شمال، ایوان ساعت در غرب و ایوان نقاره خانه در شرق قرار دارد.

صحن آزادی

صحن آزادی از جمله زیباترین صحن های حرم امام رضا (ع) می باشد که با نام دیگر صحن نو نیز شناخته می‌ شود. صحن آزادی از لحاظ جغرافیایی در قسمت شرقی حرم مطهر امام رضا ( ع ) و در قسمت پایین پای حضرت واقع شده است. این صحن زیبا در سال ۱۲۳۳ هجری قمری با دستور فتحعلی شاه قاجار در مساحتی به اندازه  ۴۳۳۵ متر مربع احداث شد.  در سال ۱۲۸۲ هجری قمری نیز با دستور ناصر الدین شاه قاجار طلاکاری صحن آزادی انجام شد. این صحن دارای چهار ایوان می‌ باشد که با نام های ایوان طلا (در غرب)، ایوان باب الحکمه (در شمال)، ایوان ساعت (در جنوب) و ایوان باب السلام (در شرق) شناخته می شود. به گفته برخی از افراد ساعت بزرگی از طرف مظفر الدین شاه قاجار به این ایوان اهدا شده است که هم اکنون این ساعت در ایوان انقلاب قرار گرفته است.

صحن جامع رضوی

همانطور که از نام این صحن نیز پیداست، صحن جامع رضوی از جمله بزرگترین صحن های حرم امام رضا (ع) محسوب می شود که در مساحتی بیش از ۱۱۷۰۰۰ مترمربع احداث شده است. صحن جامع رضوی پس از سال ۱۳۵۷ و درست بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ساخته شد. صحن جامع رضوی همچنین به عنوان یکی از بزرگترین صحن های اماکن مقدس در جهان نیز شناخته می شود. صحن جامع رضوی به قدر بزرگ است که می تواند حداکثر ۷۰۰۰۰ نمازگزار را در محوطه خود جای دهد و این در حالی است که یکی از مساجد بزرگ جهان که در هند قرار گرفته است تنها  ظرفیت  ۲۵۰۰۰ نمازگزار را دارد. صحن جامع رضوی از باب الرضا (ع) و باب الجواد (ع) به خیابان‌ امام رضا(ع) و همچنین خیابان خسروی نو در مشهد راه دارد. صحن جامع رضوی از جمله جاهای مهم دیدنی مشهد و حرم مطهر امام رضا ( ع ) محسوب می شود که از ۳۰ حجره و ۴۶ غرفه تشکیل شده است. در محوطه بیرونی صحن جامع رضوی  و در قسمت جنوبی شرقی و غربی این صحن بسیار زیبا، سه ایوان و سردر بزرگ و باشکوه ساخته شده است که در دو طرف هر ایوان  گلدسته های طلا کاری شده با ارتفاعی بیش از ۳۰ متر قرار گرفته است.

صحن جمهوری اسلامی

صحن جمهوری اسلامی نیز از جمله صحن های بسیار زیبا و باشکوه حرم مطهر امام رضا (ع) می باشد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و تقریبا در خلال  سال های ۱۳۶۸ هجری شمسی، احداث شد.  این صحن بسیار زیبا و با شکوه تقریباً در مساحتی با متراژ  ۱۹۰۶۵ متر واقع شده است. همچنین مساحت فضای باز این صحن تقریباً  ۷۳۰۲ متر مربع می باشد. در صحن جمهوری اسلامی یک سقاخانه زیبا و منحصر به فرد قرار گرفته است که از جمله اولین مکان هایی در کشورمان است که از سیستم های الکترونیکی برای قسمت آبخوری خود استفاده می کند. در قسمت محوطه خارجی صحن جمهوری اسلامی یک ساعت آفتابی قرار گرفته است که ساعات ظهر شرقی را به زیارت کنندگان و نمازگزاران نمایش می دهد. صحن جمهوری اسلامی نیز مانند سایر صحن های حرم مطهر، دارای چهار ایوان می باشد که با نام های ایوان طلا یا باب الولایه (ایوان شرقی)، باب العلم (ایوان شمالی)، باب الغدیر (ایوان غربی) و همچنین باب الشهاده (ایوان جنوبی)  شناخته می شوند.

صحن هدایت

صحن هدایت یکی دیگر از صحن های حرم امام رضا (ع) می باشد که نسبت به سایر صحن های حرم در مساحت نسبتاً کوچکتری قرار گرفته است. مساحت تقریبی این صحن حدود 16414 متر مربع  می باشد که در قسمت شمال شرقی اماکن متبرک واقع شده است. صحن هدایت از سمت شمال شرقی به بنیاد پژوهش ‌های اسلامی، مدارس علمیه و همچنین سردر طبرسی منتهی می شود. این صحن از قسمت جنوب غربی نیز به دانشگاه علوم اسلامی رضوی و بست شیخ طبرسی و از قسمت  جنوب و جنوب شرقی به ساختمان اداری دانشگاه علوم اسلامی و پیر پالاندوز و همچنین سردر نواب صفوی راه دارد. 

صحن قدس

 صحن قدس از جمله زیباترین و باشکوه ترین صحن های ساخته شده در حرم رضوی می باشد که پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایرات احداث شد. صحن قدس از لحاظ جغرافیایی در قسمت جنوبی حرم مطهر امام رضا (ع)  و درست بعد از مسجد گوهرشاد واقع شده  است. درست در مرکز صحن  قدس سقاخانه ‌ای زیبا با معماری مشابه با بیت‌ المقدس قرار گرفته است. گنبد این سقاخانه از طلا ساخته شده است و داخل آن منبع آبى با گنجایش شصت هزار لیتر آب قرار گرفته است. صحن قدس همچنین با عنوان کوچکترین صحن حرم شناخته می شود که در مساحتی به اندازه ۲۵۱۰ متر مربع احداث شده است. صحن قدس یکی از بخش های مهم حرم مطهر امام هشتم است که نسبت به سایر صحن ها مساحت کمتری را شامل می شود اما شکوه و زیبایی آن با معماری اسلامی همانند سایر صحن های حرم می باشد. صحن قدس از لحاظ جغرافیایی درست در قسمت پشت ایوان مقصوره مسجد گوهرشاد واقع شده است و از قسمت شرقی به صحن موزه، از قسمت غرب جغرافیایی به بست شیخ بهایی و همچنین از قسمت جنوبی به صحن جامع رضوی منتهی می‌ شود.  صحن قدس همچنین دارای 14 حجره در قسمت شمالی و 14 حجره در قسمت جنوبی است که بالای هریک از این حجره ها نام مبارک چهارده معصوم حک شده است.  در واقع چیزی که صحن قدس را نسبت به سایر صحن های حرم منحصر به فرد کرده است، سقاخانه بزرگ و زیبای آن می باشد.

صحن غدیر

صحن غدیر یکی دیگر از چندین صحن ساخته شده در محوطه بیرونی حرم امام رضا ( ع) است که در مساحتی به متراژ 9092 متر مربع احداث شده است. این صحن در قسمت ضلع غربی صحن جامع رضوی و جنوب غربی اماکن متبرکه واقع شده است و مساحت غرفه‌‌ های آنبه بیش از 5322 متر مربع می رسد. صحن غدیر از قسمت شرق جغرافیایی به صحن جامع و از قسمت غربی به مجتمع تجارتی خدماتی غدیر، از قسمت ضلع شرقی به صحن بزرگ و وسیع جمهوری اسلامی و از قسمت شمال غربی به سردر شیرازی راه دارد. این صحن دارای زیربنایی به اندازه 14500 متر مربع می باشد که فضای وسیعی را در اختیار عبادتکنندگان می گذارد.

صحن کوثر

صحن کوثر در قسمت شمال شرقی صحن جامع رضوی و قسمت جنوب شرقی اماکن متبرکه قرار گرفته است. صحن کوثر دارای زیربنایی نزدیک به 15266 متر مربع است که در مساحتی با اندازه 10268 متر مربع واقع شده است.  مساحت غرفه‌‌ های این صحن نیز نزدیک به  4958 متر مربع می رسد.  صحن کوثر از قسمت جنوب غربی به صحن جامع رضوی، از قسمت جنوب غربی به باغچه مرتفع و از قسمت شمال شرقی، به سردر نواب صفوی راه دارد. همچنین در ضلع غربی صحن کوثر، قدس سره یا همان رواق جدید امام خمینی و همچنین صحن آزادی واقع شده اند. سازه اصلی این صحن با استفاده از فلز و بتن ساخته شده است و نمای بیرونی آن با سنگ، آجر و کاشی تزیین شده است. زائران حرم برای ورود به صحن کوثر می ‌توانند از خیابان شهید نواب صفوی به صحن هدایت و سپس صحن جامع رضوی بروند.

ایوان طلای نادری 

آستان قدس رضوی یکی از باشکوه ترین مکان های مذهبی در ایران است که سالانه میلیون ها نفر برای زیارت امام رضا (ع) راهی شهر مشهد می شوند. حرم مطهر امام رضا (ع) دارای  بخش های زیارتی و غیر زیارتی است که افراد می توانند علاوه بر زیارت می توانند از سایر مکان های مذهبی، صحن ها، ایوان ها و سقاخانه های حرم دیدن نمایند. خیابان ها و صحن های ورودی مختلفی برای ورود به حرم وجود دارد که زائران می توانند از آن ها برای زیارت و ورود به خرم مطهر امام رضا استفاده کنند. ایوان طلای نادری یکی از زیباترین بخش های حرم امام هشتم است که قدیمی ترین ایوان صحن انقلاب را به خود اختصاص داه است. دلیل نامگذاری ایوان طلای نادری این است که  نادرشاه افشار دستور طلاکاری این ایوان را داده است و به همین دلیل به اسم نادر شاه افشار نامگذاری شده است. این ایوان طلا که در صحن انقلاب واقع شده است، بر جلال و  شکوه آستان قدس رضوی افزوده است.

ایوان عباسی

ایوان عباسی از جمله باشکوه ترین جاهای دیدنی حرم مطهر امام هشتم است که ازاره آن با سنگ مرمر تزیین شده نقش دیوارهای آن با هنر دوره قاجار آمیخته شده است.  کاشی‌ های سقف و ترکیب رنگ ها اما یادگاری از هنر دوره صفوی می باشد. در میانه طاق ایوان عباسی  شبه ‌ستونی با نقش کتیبه ‌ای با نام محمد شاه قاجار قرار گرفته است. همچنین کتیبه‌ هایی که با خط زیبای محمد‌رضا اصفهانی در سال 1059 هک شده اند،  نشان از توجه خاص این شاه به معماری و بناهای مذهبی دارد. بر دیوارهای جانبی این ایوان همچنین، عبارت «کل هم و غم سینجلی به ولایتک یا علی یا علی یا علی» توسط استاد محمد رضا اصفهانی نوشته شده است.  ایوان عباسی همچنین به بست طبرسی راه دارد که به همین دلیل آن را با نام باب طبرسی نیز می شناسند و در آن هنرهای کاشی کاری و کتیبه کاری بی نظیری مشاهده می شود. بر روی ایوان عباسی همچنین سوره جمعه و صلوات بر پیامبر اکرم (ص) و خاندان او هک شده است.

ایوان ساعت

ایوان ساعت و یا به اصطلاح ایوان جنوبی صحن نو با ‌ ساعت بزرگ و باشکوهی که روی آن نصب شده است، جلوه ای بی نظیر ایجاد کرده است. این ساعت که در ایوان جنوبی صحن نو قرار گرفته است، هدیه‌ مظفرالدین شاه قاجار می باشد و قبل از اینکه روی این ایوان نصب شود، بر روی ایوان صحن انقلاب قرار گرفته بود. صدای این ساعت بزرگ تا سال ها قبل که شهر مشهد به اندازه اکنون توسعه نیافته و گسترش نیافته بود،  در خیابان ها و بخش های مختلف شهر شنیده می شد.

ایوان نقاره خانه

از جمله مهم‌ ترین و مشهورترین بناهای موجود در حرم  امام رضا(ع)، می توان به ایوان نقاره اشاره کرد. در ایوان نقاره خانه هنر معماری اسلامی مانند کاشی ‌کاری، مقرنس ‌کاری و همچنین خوشنویسی در آن مشهود است. طراحی منحصر به فرد، هنر اسلیمی و استفاده از بهترین تکنیک ‌ها در معماری ایوان نقاره‌ خانه موجب شده است که اثری با شکوه و عظمت در حرم مطهر ایجاد شود که جزییات هنری آن نشان از علاقه هنرمندان ایرانی به بناهای مذهبی دارد. ایوان نقاره‌ خانه از جمله آثار دوره شاه عباس اول صفوی است که قسمت  ضلع شرقی صحن انقلاب واقع شده است. ایوان نقاره خانه  ۲۶ متر ارتفاع ۸.۷ متر عرض و ۱۸/۲۰متر طول دارد که سقف و دیوارهای آن نیز با کاشی کاری و هنرهای اسلیمی مزین شده است. در ساخت و احداث این ایوان از هنر مقرنس ‌کاری نیز استفاده شده است. مقرنس کاری از جمله صنعت های مهم هنری است که در فرهنگ و هنر ایرانی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد. بناهایی که با هنر مقرنس کاری مزین می شوند، شبیه لانه زنبور هستند و اغلب از این هنر برای تزیین اماکن مذهبی استفاده می شود. در سقف ایوان نقاره و سایر قسمت های حرم مطهر امام رضا ( ع) از این هنر به فراوانی استفاده شده است.  

پنجره فولاد

پنجره فولاد یکی دیگر از اماکن تاریخی احداث شده در حرم قدس رضوی است که در دوره تیموریان ساخته شد. در این دوره و در زمانی که صحن ساخته می شد، پنجره‌ ای از جنس فولاد در قسمت چپ ایوان نادری که به ضریح امام رضا (ع) باز می شد، نصب شد تا افرادی که به هر دلیلی امکان ورود به حرم را ندارند، بتوانند از فاصله ای بسیار نزدیک ضریح را ببینند و دعا و زیارت نامه بخوانند. این پنجره که در دوران تیموریان ایجاد شد، هم اکنون با عنوان پنجره فولاد شناخته می‌ شود. پس از انقلاب اسلامی ایران نیز به دلیل فرسودگی  این پنجره،  پنجره جدیدی جای آن نصب شد که برخلاف پنجره قبلی که از جنس فولاد بود، از آلیاژ برنج ساخته شده است.

نقاره خانه

نقاره خانه حرم مطهر امام رضا (ع) در زمان های دور به عنوان یک عامل اطلاع رسانی در حرم بوده است که از اتفاق ها و مناسبت ها به مردم مشهد خبر می داد. نقاره در دو نوبت  نزدیک طلوع و نزدیک غروب آفتاب در قسمت سردر شرقی صحن انقلاب که مخصوصی نیز برای آن تعبیه شده بود، نواخته می شد. نقاره زنی توسط ۱۱ نفر به صورت نوبتی انجام می شود.  نواختن نقاره که با هدف آگاهی زائران از نزدیک شدن پایان وقت نماز انجام می شود،  با استفاده از طبل و کرنا انجام می‌شود و در طول سال و به جز ماه های محرم و صفر و سایر ایام سوگواری ائمه معصومین  نواخته می‌ شود. نقاره خانه که در قسمت شرقی حرم  قرار گرفته است از بناهای دوران فتحعلی شاه  می باشد. طول  این نقاره خانه به 85 و عرض آن حدوداً به 54م تر می رسد.

ساعت بزرگ صحن انقلاب

ساعت بزرگ صحن انقلاب که با عنوان ساعت معاون نیز شناخته می شود، توسط فردی به نام عبدالحسن معاون در سال ۱۳۳۳ هجری شمسی از آلمان خریداری شد و بر سردر ایوان غربی صحن انقلاب نصب شد. ساعتی که از قبل بر روی این صحن نصب شده بود نیز به صحن آزادی منتقل شده و در آنجا نصب شد. به گفته برخی از صاحبنظران،  عبدالحسن معاون به دلیل نذری که داشت، این ساعت را به حرم اهدا کرده است.  ساعت معاون دارای سه دستگاه جداگانه است که این سه  شامل دستگاه کوک، دستگاه زنگ ربع زن و دستگاه زنگ ساعت زن می باشد. این ساعت در هر شبانه روز دوبار توسط  سیم بکسلی به طول ۱۴ متر با کمک الکتروموتور کوک شده و در مواقع خاموشی برق حداکثر تا ۲۴ ساعت کار می کند. 

سقاخانه نادری 

سقاخانه نادری در وسط صحن انقلاب قرار گرفته است. سنگاب این سقاخانه  به‌ صورت کاملاً یکپارچه تراش یافته و در دوره حکومت افشاریان به دستور نادر شاه از سنگ مرغوب مرمر ساخته و سپس از هرات به مشهد و به حرم مقدس امام رضا (ع) منتقل شده است. این سقاخانه دارای سایه ‌بان هشت‌ ضلعی و همچنین یک‌ سقف گنبدی مانند است که توسط هنرمندی به نام اسماعیل طلایی ساخته شده و سپس با طلا تزیین  شده است. سقاخانه نادری در سال ۱۳۴۵ شمسی مرمت شده است. در دوره حکومت افشار در کشور، دو سقاخانه وجود داشت. يكی از این سقاخانه ها، سقاخانه ایوان طلا با معماری منحصر به فرد ایرانی بود كه در آن زمان استفاده می شد و هزینه  آن شامل هزينه‌ هایی همچون خيك سقايان، هزینع تامين يخ و نمد هزینه تهیه یک عدد پيه‌سوز براي روشنايی بود. سقاخانه ديگر، با عنوان سقاخانه جدید سلطانی شناخته می شد که امروزه با نام سقاخانه نادری و سقاخانه اسماعیل طلایی معروف است. 

گنبد و گلدسته های حرم امام رضا

برخی از افراد اعتقاد دارند که گنبد نماد سر انسان و گلدسته ‌ها نماد دستان انسان هستند که به نشانه‌ دعا در برابر پروردگار جهانیان به آسمان بلند شده اند.  برخی از افراد نیز گنبد و‌گلدسته های را نمادی برای قبله یابی در نظر می‌ گیرند. گنبد و‌ گلدسته های حرم مطهر امام رضا، علاوه بر مفاهیم معنوی که دارند و از فرهنگ و هنر معماری ایرانی جدایی ناپذیرند، از لحاظ تاریخی نیز اهمیت بسیاری دارند. گنبد طلای حرم  رضوی، جلوه بسیار زیبایی از هنر ایرانی و اسلیمی است که توجه همه زائران را به خود جلب می کند. گنبد حرم رضوی از ساختار داخلی یا به اصطلاح خود و ساختار خارجی یا به اصطلاح آهیانه تشکیل شده است. گنبد داخلی یا خود در واقع همان سقف روضه منوره می باشد که به آن قبه می گویند. نخستین قبه ‌ای که بر روی مرقد امام رضا (ع) قرار گرفته بود در اصل همان قبه ای بود که مامون برای پدرش ساخته بود. داستان دیگری در رابطه با ساخت این بقعه وجود دارد که آن را به مامون منسوب نمی کنند و آن را بنایی می دانند که از زمان های بسیار دور در باغ حمید بن قحطبه وجود داشته است و مامون آن قبه را برای دفن پدر خود در نظر گرفته بود.   ۱۰ سال پس از این واقعه مامون دستور داد تا امام رضا (ع) را در آن به خاک بسپارند. این قبه در قرن چهارم و در پی حوادثی که برای خراسان اتفاق افتاد کاملاً تخریب شد. در پی این اتفاق ناگوار سلطان محمود غزنوی اقدام به بازسازی آرامگاه این حضرت کرد و دستور ساخت قبه ‌ای جدید را داد. گلدسته ها یا مناره ها نیز از جمله عناصری هستند که از فرهنگ معماری اسلامی جدایی ناپذیرند. به طور کلی  ۱۲ مناره در حرم مطهر امام رضه (ع)  وجود دارد که از این ۱۲ مناره، دو مناره برای مسجد گوهرشاد است که ارتفاع آن ها نیز به ۴۱ متر می رسد. دو مناره دیگر نیز با ارتفاع ۴۰ متر در صحن انقلاب واقع شده اند که کاملاً به طلا مزین هستند. مناره ها و‌ گلدسته های دیگر نیز با ارتفاع های متفاوت در سایر صحن های حرم مطهر رضوی واقع شده اند. 

رواق های حرم امام رضا (ع)

رواق های حرم مطهر رضوی نیز مانند صحن ‌ها و ایوان‌ های حرم آثار ارزشمندی هستند که از دوره های تاریخی متفاوتی باقی مانده اند. به طور کلی ۲۷ رواق در حرم امام رضا (ع) وجود دارد که از جمله آن ها می توان به رواق دارالحفاظ، رواق دارالسياده، رواق گنبد حاتم خانی، رواق گنبد الله ورديخان، رواق توحيد خانه، رواق دارالفيض، رواق دارالشكر، رواق دارالشرف، رواق دارالضيافه، رواق دارالسعاده، رواق دارالسلام، رواق دارالسرور، رواق دارالعزه، رواق دارالذكر، رواق دارالزهد، رواق شيخ بهائی، رواق دارالعباده، رواق دارالاخلاص، رواق دارالولايه، رواق دارالاجابه، رواق دارالهدايه، رواق دارالرحمه، رواق دارالحكمه، دارالحجه، رواق امام خمينی(ره)، دارالمرحمه، رواق دارالكرامه، کوثر، غدیر، دارالقرآن، حضرت معصومه (س) و حضرت زهرا (س) و همچنین رواق  شیخ حر عامل و شیخ طوسی اشاره کرد. مساحت تمامی این رواق ها نزدیک به  ۵۷ هزار متر مربع می باشد. هر یک از این رواق ها کاربرد خاص خود را دارند؛ برای مثال از رواق شیخ طوسی اغلب برای برگزاری مراسمات عقد برای زوج های جوانی استفاده می شود که می خواهند زندگی خود را در بارگاه امام رضا (ع) آغاز نمایند. 

سنگ مزار امام رضا (ع)

از ابتدای تاریخ ساخت و احداث حرم و مرقد پاک امام هشتم تا به اکنون، در کل سه نوع سنگ مزار نصب شده است. هر سنگ مزار پس از تعویض شدن به موزه‌ آستان قدس رضوی منتقل شده و در آنجا نگهداری می شود. اولین سنگ مزار امام رضا (ع) که با عنوان سنگ سابق نیز شناخته می‌ شد، در دوره‌ پادشاهی سلجوقیان روی مزار این حضرت نصب شد. این سنگ مزار در واقع سنگی از جنس مرمر با ابعاد ۴۰ در ۳۰ سانتی‌متر بود. اولین و قدیمی ‌ترین سنگ مزار امام رضا (ع) هم اکنون در موزه آستان قدس نگهداری می‌شود. این سنگ مزار تا دوران پادشاهی صفوی در ایران و تا زمانی که صندوق نقره‌  قدیمی جای خود را با صندوق طلای جدید عوض می کرد، روی مرقد شریف امام رضا (ع) قرار گرفته بود.  دومین سنگ مزار مرقد شریف امام رضا (ع) سنگی از جنس مرمر سفید بود. سومین سنگ مزار نیز در سال ۱۳۷۹، در راستای تعویض ضریح مطهر، توسط آیت‌الله  خامنه ‌ای با سنگ دیگری تعویض شد. سنگ  مزار جدید امام رضا (ع)  از مرمر مرغوب به دست آمده و وزن آن برابر  ۳۶۰۰ کیلوگرم است. 

رزرو سوئیت در مشهد 

از آنجایی که شهر مشهد میزبان مرقد شریف امام رضا (ع) است و حرم مطهر ایشان در این شهر قرار گرفته است، شهر مشهد سالانه میزبان مسافران و زائران بسیاری از تمامی شهرهای کشور و کشورهای اسلامی است. بیشتر این افراد برای زیارت مرقد شریف امام هشتم به مشهد سفر می کنند و همین امر موجب شده است امکانات تفریحی و رفاهی متعددی برای رفاه حال مسافران و زائران ایجاد شود. اگر شما نیز قصد سفر به این شهر و بازدید از جاهای دیدنی مشهد را دارید و به دنبال محل اقامت با قیمتی مناسب هستید، اجاره سوئیت در مشهد می تواند گزینه خوبی برای شما باشد.